معنا و مفهوم نماز

نـمـاز در لـغت به معناى پرستش, نیاز, سجود, بندگى و اطاعت, خم شـدن بـراى اظـهـار بـندگى و اطاعت و یکى از فرایض دین و عبادت مـخصوصى است که مسلمانان پنج بار در شبانه روز به جا مى آورند.نـماز یعنى خدمت و بندگى, فرمان بردارى, سر فرود آوردن و تعظیم کردن به نشانه احترام.نماز, داروى نسیان و وسیله ذکر خداوند است. نـمـاز, رابـطه معنوى مخلوق با خالق است. نماز یعنى دل کندن از مـادیـات و پـرواز دادن روح; یـعـنى پا را فراتر از دیدنى ها و شنیدنى ها نهادن.

از رسول اکرم (ص) روایت شده که نماز برای میت در قبر به صورت شخص نورانی خوش سیما ظاهر می شود ، انیس و مونس او در قبر می شود و آتش جهنم را از او دفع می کند . فرمود :

کسی که نمازهای پنج گانه را در موقع خود اقامه کند و رکوع و سجود نماز را کامل به جا آورد خدای عزوجل پانزده خصلت به او عطا فرماید :

۱-سه خصلت در دنیا :

-عمر او را زیاد کند .

-مال و اموال او را زیاد کند .

-اولاد صالح او را زیاد کند .

۲-سه خصلت در موقع مرگ :

-از ترس او را ایمن دارد.

-از هول مرگ ایمن دارد.

-او را داخل بهشت گرداند.

۳-سه خصلت در قبر:

-سوال نکیر و منکر را بر او آسان کند.

-قبر او را وسیع گرداند.

-دری از درهای بهشت به روی او گشوده شود.

۴-سه خصلت در محشر :

-صورت او مثل ماه ، نور می دهد.

-نامه عملش را به دست راستش دهند.

-حساب را برای او آسان می گرداند.

۵-سه خصلت در موقع عبور از صراط :

-خداوند از او راضی می شود .

-به او سلام می دهد.

-نظر رحمت به او می فرماید .

ثمرات ،ص۴۰۸

علامه طباطبایی و آیت ا… بهجت ، ازاستاد خود مرحوم آیت ا… قاضی نقل نمودند که فرمود :

«اگر کسی نماز واجبش را اول وقت بخواند و به مقامات عالیه نرسد ، مرا لعن کند ! …»

در محضر بزرگان ، ص۹۹

دختر حضرت امام (ره) گفت : عمل جراحی انجام شد و خطر عمل تا آن موقع مهار شده بود . همه از نهایت توانایی خود استفاده کرده بودند . شوق و خوشحالی از گذشتن این مرحله در سیمای همه جاری بود… امام (ره) بلافاصله به هوش آمدن با وجود ضعف شدید عارض شده ، وقت نما ز را سوال کرد و اشاره کرد که یکی از آقایان عمامه اش را ببندد و محاسن ایشان را شانه بزند . همه مبهوت بودیم . خدایا این چه بنده عاشقی است؟

چقدر در حضور خداوند ادب را مراعات می کند…در بیمارستان ، ایام بستری در هر فرصت که برای غذا دادن به ایشان می رفتیم توصیه های اخلاقی را فراموش نمی کردند . چندین بار به من و همشیره ها می فرمود : راه آخرت سخت است ، گناه نکنید ، ترک گناه آسان تر از عذاب خداست و می فرمود :

نماز را حتی اگر در پیاده رو خیابان باشد اول وقت بخوانید .

فصل صبر، دختر حضرت امام ، ص ۴۸

نامه ای را به محضر آیت ا… بهجت نوشتند و از ایشان تقاضا کردند که بیان بفرمایید برای ازدیاد محبت به حضرت حق و ولی عصر چه بکنیم ؟

در جواب مرقوم فرمودند : گناه نکنید و نماز اول وقت بخوانید .

همین سوال را از محضر مرحوم آیت ا… العظمی اراکی در نامه ای نمودند ، معظم له نیز همین جواب را مرقوم فرمودند : گناه نکنید و نماز اول وقت بخوانید .

در محضر اولیا ، موسوی مطلق ، ص ۴۸

مقام معظم رهبری در کتاب : از ژرفای نماز می فرماید :

نماز یک زنگ بیداری و یک هشدار در ساعات مختلف شبانه روز است . به انسان برنامه می دهد و از او تعهد می خواهد ، به روزش و شبش معنا می دهد . و از گذشت لحظه ها حساب می کشد . در آن هنگام که انسان مشغول و بی خبر از طی زمان و انقضای عمر است او را می خواند و به او می فهماند که روزی گذشت و روزی آغاز شد .

باید فعالیت کنی مسئولیت بزرگتری بر عهده بگیری و کار مهمتری انجام دهی به دلیل آن که بخشی از عمر ، از فرصت عمل ، به سرآمد باید بیشتر تلاش کرد و بیشتر رفت زیرا هدف بزرگ است ، مگر تا فرصت از دست نرفته به آن دست یافت…

از ژرفای نماز ، ص ۱۱

لقمان حکیم به فرزندش می گفت : فرزند عزیزم ! مبادا خروس از تو هشیار تر و به اوقات نماز از تو مراقب تر باشد ! آیا نمی بینی که به هنگام هر نماز ، رسیدن وقت آن را اعلام می کند و سحرگاهان به آوای بلند ندا سر می دهد در حالی که تو در خوابی؟!

شب مردان خدا ، ص۱۶

213671091697022096922616316019413910116130

از برکات نماز میتوان موارد زیر را نام برد

۱- برآورده شدن خواسته ها:

حضرت عبدالعظیم حسنی از امام حسن عسکری(ع) روایت می کند که فرمودند: “خداوند متعال با حضرت موسی تکلم کرد، حضرت موسی فرمود:خدای من. کسی که نمازها را در وقتش به جای آورد چه پاداشی دارد؟ خداوند فرمود:حاجت و درخواستش را به او عطا می کنم و بهشتم را برایش مباح می گردانم.”۱ حضرت حجةالاسلام والمسلمین هاشمی نژاد فرمودند: پیرمردی مسن، ماه مبارک رمضان به مسجد لاله زار می آمد. خیلی آدم موفقی بود، همیشه قبل از اذان داخل مسجد بود. به او گفتم: حاج آقا. شما خیلی موفقید، من هر روز که به مسجد می آیم می بینم شما زودتر از ما آمده اید جا بگیرید، او گفت: نه آقا، من هرچه دارم از نماز اول وقت دارم و بعد گفت: من در نوجوانی به مشهد رفتم.
مرحوم حاج شیخ حسن علی نخودکی را پیدا کردم و گفتم: من سه حاجت مهم دارم، دلم می خواهد هر سه تا را خدا در جوانی به من بدهد، یک چیزی یادم بدهید؟ ایشان فرمودند: چی می خواهی؟ گفتم: یکی دلم می خواهد در جوانی به حج مشرف شوم، چون حج در جوانی لذت دیگری دارد. فرمودند: نماز اول وقت به جماعت بخوان. گفتم: دومین حاجتم این است که دلم می خواهد یک همسر خوب خدا به من عنایت کند. فرمودند: نماز اول وقت به جماعت بخوان. و حاجت سومم این است که خدا یک کسب آبرومندی به من عنایت فرماید.
فرمودند:نماز اول وقت به جماعت بخوان. این عملی را که ایشان فرمودند من شروع کردم و در فاصله سه سال هم به حج مشرف شدم، هم زن مؤمنه و صالحه خدا به من داد و هم کسب با آبرو به من عنایت کرد.

۲- برطرف شدن گرفتاری و ناراحتی:
پیامبر اکرم(ص) فرمودند:”بنده ای نیست که به وقت های نماز و جاهای خورشید اهمیت بدهد، مگر این که من سه چیز را برای او ضمانت می کنم: برطرف شدن گرفتاری ها و ناراحتی ها، آسایش و خوشی به هنگام مردن و نجات از آتش.”

۳ – ورود به بهشت و دوری از جهنم:
امام محمد باقر(ع) می فرمایند:”هر کس نماز واجب را در حالی که عارف به حق آن است در وقتش بخواند، به گونه ای که چیزی دیگر را بر آن ترجیح ندهد، خداوند برای وی برائت از جهنم می نویسد که او را عذاب نکند، و کسی که درغیر وقتش به جا آورد در حالی که چیزی دیگر را بر آن ترجیح دهد، خداوند می تواند او را ببخشد یا عذابش کند.

۴- در امان بودن از بلاهای آسمانی:
قطب راوندی گوید: پیامبر خدا(ص) فرمود:هنگامی که خداوند از آسمان آفتی بفرستد، سه گروه از آن، در امان می مانند: حاملان قرآن، رعایت کنندگان خورشید یعنی کسانی که وقت های نماز را محافظت می کنند و کسانی که مساجد را آباد می نمایند.”
هر کس نماز واجب را در حالی که عارف به حق آن است در وقتش بخواند، به گونه ای که چیزی دیگر را بر آن ترجیح ندهد، خداوند برای وی برائت از جهنم می نویسد که او را عذاب نکند، و کسی که درغیر وقتش به جا آورد در حالی که چیزی دیگر را بر آن ترجیح دهد، خداوند می تواند او را ببخشد یا عذابش کند.

۵- خشنودی خداوند:
امام صادق(ع) می فرمایند: اول وقت، خشنودی خداست و آخر آن، عفو خداست، و عفو نمی باشد مگر از جهت گناه.” و در مقابل، تأخیر نماز موجب خشم خداست چرا که پیامبر اکرم(ص) به حضرت علی(ع) فرمودند: “نماز را با وضوی کامل و شاداب در وقتش به جای آور که تأخیر انداختن نماز بدون جهت، باعث غضب پروردگار است.”

۶- استجابت دعا و بالا رفتن اعمال:
در حدیث است که به هنگام ظهر درهای آسمان گشوده می شود و درهای بهشت باز می گردد و دعا مستجاب می شود ؛پس خوشا به حال کسی که در آن هنگام برای او عمل صالحی بالا رود.در حدیثی دیگر از حضرت صادق(ع) آمده است که فرمودند:”… بهترین ساعت های شب و روز، وقت های نماز است.” سپس فرمودند:”چون ظهر می شود درهای آسمان گشوده شده و بادها می وزند و خداوند به خلق خود نگاه می کند. هر آینه من بسیار دوست دارم که در آن هنگام، عمل صالحی برای من بالا رود.” آنگاه فرمودند:” برشما باد به دعا کردن بعد از نمازها، چرا که آن مستجاب می شود.”

۷- دوری شیطان و تلقین شهادتین:
پیامبر اکرم(ص) فرمودند:”شیطان تازمانی که مؤمن بر نمازهای پنج گانه در وقت آن محافظت کند، پیوسته از او در هراس است؛ پس چون آنها را ضایع نمود بر وی جرأت پیدا کرده و را در گناهان بزرگ می اندازد.” امام صادق(ع) می فرمایند:”ملک الموت در هنگام مردن، شیطان را از محافظ بر نماز دور می کند و شهادت به یگانگی خدا و نبوت پیامبرش را در آن هنگامه بزرگ به او تلقین می نماید.” زیاد شدن عمر، مال و اولاد صالح در دنیا،در امان بودن از ترس و هول مرگ در موقع مردن،آسان شدن سؤال نکیر و منکر در قبر، توسعه یافتن قبر، نورانی شدن چهره، دادن نامه عمل به دست راست و آسان گرفتن حساب در محشر، رضایت خداوند، سلام دادن خدا به او و نگاه کردن از روی رحمت به او در هنگام عبور از صراط و… از دیگر آثار و برکات نماز اول وقت است که در روایات به آن اشاره شده است.


حجةالاسلام انصاری می گوید: امام(ره) در روزهای آخر عمرشان می خواستند بخوابند؛ به من فرمودند اگر خوابیدم، اول وقت نماز صدایم بزن، گفتم چشم. دیدم اول وقت شد و امام(ره) خوابیده اند، حیفم آمد صدایشان بزنم؛ عمل جراحی، سرم به دست، گفتم صدایشان نزنم بهتر است.
چنددقیقه ای از اذان گذشت و امام(ره) چشم هایشان را باز کردند، گفتند:وقت شده؟ گفتم:بله فرمودند:چرا صدایم نزدی؟ گفتم:ده دقیقه بیشتر از وقت نگذشته است. گفتند:مگر به شما نگفتم. سپس امام(ره) فرزند خود را صدا زدند و فرمودند: ناراحتم. از اول عمرم تا حالا نمازم را اول وقت خوانده ام، چرا الان باید ده دقیقه تأخیر بیفتد؟”.

245391304173213891652447085738910179254

پیامبر اکرم(ص) فرمودند: شیطان تا زمانی که مؤمن بر نمازهای پنج گانه در وقت آن محافظت کند، پیوسته از او در هراس است؛ پس چون آنها را ضایع نمود بر وی جرأت پیدا کرده او را در گناهان بزرگ می اندازد.

حضرت عبدالعظیم حسنی از امام حسن عسگری(ع) روایت می کند که فرمودند: خداوند متعال با حضرت موسی تکلم کرد، حضرت موسی فرمود: خدای من. کسی که نمازها را در وقتش به جای آورد چه پاداشی دارد؟ خداوند فرمود:حاجت و درخواستش را به او عطا می کنم و بهشتم را برایش مباح می گردانم.

پیامبر اکرم(ص) فرمودند: بنده ای نیست که به وقت های نماز و جاهای خورشید اهمیت بدهد، مگر این که من سه چیز را برای او ضمانت می کنم: برطرف شدن گرفتاری ها و ناراحتی ها، آسایش و خوشی به هنگام مردن و نجات از آتش.

امام محمد باقر(ع) می فرمایند: هر کس نماز واجب را در حالی که عارف به حق آن است در وقتش بخواند، به گونه ای که چیزی دیگر را بر آن ترجیح ندهد، خداوند برای وی برائت از جهنم می نویسد که او را عذاب نکند، و کسی که درغیر وقتش به جا آورد در حالی که چیزی دیگر را بر آن ترجیح دهد، خداوند می تواند او را ببخشد یا عذابش کند.

در حدیث است که به هنگام ظهر درهای آسمان گشوده می شود و درهای بهشت باز می گردد و دعا مستجاب می شود ؛ پس خوشا به حال کسی که در آن هنگام برای او عمل صالحی بالا رود.

در حدیثی دیگر از حضرت صادق(ع) آمده است که فرمودند: … بهترین ساعت های شب و روز، وقت های نماز است. سپس فرمودند: چون ظهر می شود درهای آسمان گشوده شده و بادها می وزند و خداوند به خلق خود نگاه می کند. هر آینه من بسیار دوست دارم که در آن هنگام، عمل صالحی برای من بالا رود. آنگاه فرمودند: برشما باد به دعا کردن بعد از نمازها، چرا که آن مستجاب می شود.”

امام صادق(ع) می فرمایند:”ملک الموت در هنگام مردن، شیطان را از محافظ بر نماز دور می کند و شهادت به یگانگی خدا و نبوت پیامبرش را در آن هنگامه بزرگ به او تلقین می نماید.”

چرا باید نماز را سروقت بخوانیم؟

اهمیّت نماز اوّل وقت
در قرآن یکی از خصوصیات اهل ایمان محافظت بر نماز بیان شده است: «و الّذین هم علی صَلواتِهم یحافِظون»مؤمنان کسانی هستند که بر نماز خویش مواظبت‌ دارند و همه اوقات نماز را حفظ می‌کنند. محافظت نماز، همان توجه ویژه به نماز و عدم سهل‌انگاری در برپایی این امر مهم است؛ این محافظت صورتهای گوناگونی دارد که یکی از آنها بجا آوردن نماز در اول وقت است.

رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: تا انسان مواظب نمازهای پنج‌گانه در اوقاتش می‌باشد، شیطان از او می‌ترسد پس وقتی آن را ضایع ساخت (نمازها را در اوقاتش نخواند)‌شیطان بر او جرأت نموده و او را به گناهان بزرگ وا می‌دارد.

امام ششم فرمود: هنگامی که انسان نماز را در اول وقت خواند، نوری سفید و پاکیزه به آسمان می‌رود و می‌گوید: خدا تو را حفقظ کند که مرا حفظ کردی و برعکس اگر کسی نسبت به وقت نماز مراقبت نکند سیاهی تاریک بالا رفته و می‌گوید: مرا ضایع ساختی خدا تو را ضایع کند.
جایگاه نماز اوّل وقت بگونه‌ای است که حتی جهاد و جنگ در راه خدا نیز باعث نمی‌شود تا انسان آنرا از اول وقت به تأخیر بیندازد هنگامی که علی ـ علیه السلام ـ در جنگ صفّین سرگرم نبرد بود در میان هر دو صف کارزار مواظب وضع آفتاب بود (تا ببیند که ظهر می‌شود و نماز ظهر را بخواند) ابن عباس عرض کرد یا امیرالمؤمنین این چه کاری است؟ فرمود: منتظر زوال هستم تا نماز بخوانم. ابن عباس گفت: آیا حالا وقت نماز است با این سرگرمی به جنگ. فرمود: چرا با ایشان می‌جنگیم؟ تنها به خاطر نماز با آنان نبرد می‌کنیم.

امام حسین ـ علیه السلام ـ نیز در ظهر عاشورا وقتی که وقت نماز فرا رسید نماز را به همراه اصحاب در اول وقت اقامه کردند. سعید بن عبدالله حنفی هنگام نماز امام، جلوی او ایستاد و همه تیرهای دشمن را که به سوی امام می‌آمد به جان خرید تا آنجا که نماز امام پایان یافت. و او غرق در خون، اولین شهید نماز در جبهة کربلا شد.
همچنین به تأخیر انداختن نماز از اول وقت یکی از مصادبق استخفاف و سبک شمردن نماز است که در روایات بسیاری مورد نکوهش شدید قرار گرفته است. تا جائیکه پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: «لیس منّی من استخفّ بصلاته» از (امّت) من نیست کسی که نماز را سبک بشمارد.

امام صادق ـ علیه السلام ـ نیز در آخرین لحظات زندگی خود خطاب به همه فامیلها و بستگان خود فرمودند:
«إنّ شفاعتنا لاتناولُ مستخنّاً بالصلوة» همانا شفاعت ما (اهل بیت) به کسی که نماز را سبک بشمارد نمی‌رسد حضرت امام(ره) در کتاب آداب نماز می‌نویسند: «… پس، از اوقات آن (نماز) حتی‌الامکان محافظت کن. و اوقات فضیلت آن را انتخاب کن که در آن نورانیّتی است که در دیگر اوقات نیست. و اشتغالات قلبیّه خود را در آن اوقات کم کن بلکه قطع کن. و این حاصل شود به اینکه اوقات خود را موظّف و معیّن کنی و برای نماز که متکفّل حیات ابدی تو است،‌وقتی خاصّ تعیین کنی که در آن وقت کارهای دیگر نداشته باشی و قلب را تعلّقاتی نباشد؛ و نماز را با امور دیگر مزاحم قرار مده تا بتوانی قلب را راحت و حاضر کنی.»

فلسفة اهمیّت نماز اوّل وقت
در مورد فلسفة اهمیّت نماز اول وقت و آثار و فواید آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف) عادت دادن شخص به نظم.
ب) وجود نشاط، آمادگی و حضور قلب بیشتر در اول وقت.
ج) زمینه‌سازی جهت برگزاری جماعت بزرگ و اُنس و اُلفت و اتّحاد بیشتر مسلمانان.
توضیح‌ آنکه: وقتی جامعه اسلامی مقیّد به خواندن نماز اول وقت باشند در هر منطقه غالب مردم هم‌زمان به نماز خواهند ایستاد این مسأله آمادگی آنان را برای جماعت و ایجاد صفوف گسترده و پرجمعیت بیشتر می‌کند. در حالی که نماز در غیر اوّل وقت، در بین زمانهای مختلف پراکنده می‌شود و از اجتماع و شکوه عبادی و اُنس و اُلفت مؤمنان در مراکز دینی می‌کاهد.
د) در روایتی از امام رضا ـ علیه السلام ـ می‌خوانیم: وقتی وقت نماز فرا رسید نماز را در اول وقت بجای آر زیرا که نمی‌دانی در وقت بعدی چه اتفاقی خواهد افتاد.»[۱۲] (و شاید در اثر اتفاق یا حادثه‌ای نتوانی نماز را بجای بیاوری)
هـ) نماز خود کارهای خیر بلکه از بهترین کارهای خیر محسوب می‌شود (حیّ علی خیر العمل) و تعجیل در کار خیر، در هر حال خوب و پسندیده است.
حدیث اخلاقی:
امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: همانا پیغمبر ـ صلی الله علیه و آله ـ فرستاد لشکری را پس چون که برگشتند فرمود: آفرین باد بر گروهی که به جای آوردند جهاد کوچک را، و به جای ماند بر آنها جهاد بزرگ. گفته شد ای پیغمبر خدا جهاد بزرگ چیست؟ فرمود: جهاد نفس است.

برای نماز اول وقت نقشه بکشید!
شاید جوان به‌خصوص در این زمان‌هایی که شب‌‌ها کوتاه است و اذان صبح خیلی زود اتفاق می‌افتد و وقت ادای نماز کم است، شکست بخورد؛ عیبی ندارد. برای فردا شب نقشه بکشد. برای پس فردا شب. برای هزار شب دیگر. باید برنامه بریزیم که نمازمان را اول وقت بخوانیم، اما باید در نظر بگیریم که یکی از نمازهایمان نماز صبح است که خیلی هم اول وقت خواندنش مهم است. بنابراین برای آن ‌هم باید نقشه داشته باشیم تا حتماً در طرحمان آن را هم به اول وقت برسانیم. اما مشکلش خیلی بیشتر از ظهر و عصر و مغرب و عشاء است.

مثلاً ممکن است که دانشجویی وقت نماز ظهر و عصرش در کلاس مشغول باشد. ما نمی‌گوییم که کلاس را بشکند و بیرون بیاید، اما هر وقت که کلاس تمام شد، بلافاصله برود نمازش را بخواند. دیگر نرود مثلاً یک ناهاری با خیال راحت بخورد و یک ساعتی هم استراحت، نه. نمازمان را می‌خوانیم. دست ‌کم وضو می‌گیریم و نماز ظهر را می‌خوانیم تا از اول وقتش خیلی دیر نشود. بعد هم اگر گرسنه بودیم، ناهار می‌خوریم و نماز عصرمان را بلافاصله می‌خوانیم. این نماز اول وقت را برایش بکوشیم.

منابع:

تبیان
آسمونی
اندیشه قم
تارنما خامنه ای .ای ار
نماز کلید بهشت است